"Kijk nou eens goed wat er staat!"
Dit is een zin dat een kind regelmatig te horen krijgen van de leerkracht als het fouten maakt bij het lezen, spellen of rekenen. Zo'n uitspraak levert vaak stress op bij het kind en heeft niet het beoogde effect van de leerkracht. Het kind doet immers al zijn best om 'goed' te kijken. Het kan niet 'beter' kijken! Dat is nou juist het probleem. Het kind heeft fixatie disparatie. 

Wat is Fixatie Disparatie?

Fixatie Disparatie is een visuele disfunctie die een onjuiste samenwerking van de ogen tot gevolg heeft. Bij de geboorte moeten de ogen zich nog ontwikkelen. Een baby kan nog niet goed zien en de ogen van een pasgeborene zijn ook nog niet in staat om goed met elkaar samen te werken. 

Maar als een kind opgroeit, ontwikkelen ook de ogen zich steeds meer en kunnen ze ook steeds beter samenwerken. Wat het linker- en het rechteroog ieder afzonderlijk waarneemt, wordt dan door de hersenen tot één beeld verwerkt. Dit noemen we fixeren. 

Rond de leeftijd van een jaar of tien is de oogontwikkeling afgerond. Dat betekent dat een kind dan net zo goed kan zien als een volwassene en dat de samenwerking tussen de ogen goed is. Tenminste als hiervoor geen belemmeringen zijn.

Wat kan er misgaan op school? 

Een kind heeft twee ogen, maar het neemt met elk oog afzonderlijk waar. Wat de ogen ieder apart zien, moet samenkomen tot één beeld. Om tot één beeld te kunnen komen, is het belangrijk dat beide ogen goed samenwerken. Als dit niet het geval is, dan kunnen er problemen ontstaan op school. 

Een leerkracht gaat er vanuit dat ieder kind hetzelfde ziet, als de oogsterkte goed is. Dit is echter een aanname die niet strookt met de werkelijkheid. Ook als de oogsterkte goed is, kan het kind een visuele disfunctie hebben. Kijken doe je weliswaar met je ogen, maar het 'zien' wordt door de hersenen geregeld. Dit is de reden dat fixatie disparatie de oorzaak kan zijn van allerlei problemen op school, bijvoorbeeld bij het lezen en spellen, maar ook bij het rekenen. 

Faalangst en lezen

Faalangst en leesproblemen gaan vaak samen. Als een kind een zwakker lezen is, dan kan het onzeker worden en faalangst ontwikkelen. Gevoelens van stress hebben echter een negatieve invloed op de ogen. Stress zorgt namelijk voor de aanmaak van adrenaline.

Het hormoon adrenaline is een belangrijke boodschapperstof als je onder druk komt te staan. De belangrijkste functie is je lichaam alert maken op gevaar. Adrenaline zorgt ervoor dat je in de 'fight' or 'flight' stand komt. Vroeger was het heel belangrijk als je oog in oog kwam te staan met een tijger dat je de juiste beslissing nam. Het kon het verschil maken tussen overleven en verscheurd worden. 

Tegenwoordig hoeven we niet meer te vechten, maar leesproblemen kunnen bij een kind ook voor een 'noodsituatie' zorgen. Vechten of vluchten hoeft niet meer, maar het lichaam reageert nog net zoals vroeger bij een jager. Alle bloed gaan onmiddellijk naar de spieren in armen en benen. Dat bloed wordt overal weggehaald, dus ook bij de oogspieren. 

Het gevolg is dat een kind naast fixatie disparatie ook nog eens stress op zijn ogen krijgt. In plaats van beter te zien, ziet het dus juist slechter. Het kind doet nog steeds meer zijn best om alle letters duidelijk te krijgen, maar bereikt het tegenovergestelde. Het ziet de letters en de woorden steeds waziger. 

Meer leesproblemen levert meer stress op. Meer stress zorgt voor meer spanning. Meer spanning zorgt voor waziger zien. Hiermee is de cirkel rond. Het kind krijgt steeds meer tegenzin om te lezen.

Herkennen van fixatie disparatie

Hoe kun je een kind met fixatie disparatie herkennen op school? “ Lezen is gewoon niet leuk!”, is een veelgehoorde uitroep van een kind waarbij het leesproces moeizaam verloopt. Dat is toch vreemd, want elk kind is van nature leergierig. Dat een kind met fixatie disparatie niet leuk vindt, komt doordat het lezen veel energie kost. 

Het kind hoort heel vaak dat het beter moeten kijken als het fouten maakt. Dat probeert het ook echt te doen, maar door de opgebouwde stress ziet het kind juist minder in plaats van beter. Hierdoor kan het gemakkelijk een verkeerd woordbeeld opbouwen. 

Lezen en woordbeeld

Om een woordbeeld op te bouwen is het nodig dat het kind een woord in één keer kan overzien. Een kind met fixatie disparatie ziet vaak maar drie letters tegelijk. Daarna kijken ze even weg en vervolgens kijken ze naar de volgende drie letters. Alle letters van een woord moeten in het geheugen worden opgeslagen. 

Op de hierboven beschreven manier kost dit veel tijd, veel concentratie en een goed geheugen. De kans is dus groot dat er iets misgaat en dat er een verkeerd woordbeeld wordt opgeslagen. Een kind met een zwak woordbeeld kan niet snel lezen. Het hardop lezen klinkt hakkelig. Een kind met fixatie disparatie is dus te herkennen aan het (te) lang spellend lezen. Hierdoor is ook het leesbegrip vaak matig, evenals de spelling. 

Ook na veel oefenen op school en thuis verbetert de leestechniek niet, omdat het kind de letters en woorden simpelweg niet goed kan zien. De frustraties nemen steeds meer toe en het leesplezier verdwijnt volledig. Geen wonder dat het kind het lezen niet leuk vindt!

Fixatie disparatie en dyslexie 

Als een kind veel moeite blijft hebben met het leren lezen en spellen wordt er vaak aan dyslexie gedacht. Dit kan inderdaad de oorzaak zijn van de geconstateerde problemen, maar dat hoeft niet zo te zijn. Het kan ook zo zijn dat het kind letterlijk geen goed zicht heeft op de woorden en dat er mogelijk sprake is van fixatie disparatie. Aan deze mogelijkheid wordt echter zelden gedacht. Het is echter zeker niet uit te sluiten dat een kind met fixatie disparatie na een onderzoek als dyslectisch wordt beschouwd. Wat is echter het verschil tussen deze twee? 

Verschil fixatie disparatie en dyslexie

Fixatie disparatie en dyslexie laten veel dezelfde kenmerken zien, maar er is ook een belangrijk verschil tussen FD en dyslexie.
Dyslexie is een taalontwikkelingsstoornis, die genetisch is bepaald. Dyslectische kinderen kunnen de klanken van een woord niet analyseren en onthouden. Daardoor is leren lezen moeilijk. Ongeveer 10% van de leerlingen is een zwakke lezer en speller.  Van deze 10% leerlingen heeft 5% last van dyslexie.
Dyslexie kan niet worden verholpen. Met gerichte, deskundige hulp van een remedial teacher kan een kind de leesvaardigheid wel verbeteren. Het lezen zal echter altijd lastig blijven en de spelling blijft ook vaak zwak. FD is daarentegen goed te behandelen door een ervaren optometrist. 

10 algemene kenmerken fixatie disparatie

1. Vermoeidheidsverschijnselen na inspanning, zoals het lezen van een tekst of boek
2.  Hoofdpijn met name boven de wenkbrauwen of achter de ogen
3. Branderige ogen
4.  Nekklachten
5. Droge ogen
6. Lusteloosheid/vermoeidheid na school
7. Gevoelig voor licht
8.  Onhandig door slechte hand-oogcoördinatie 
9.  Slordig handschrift
10. Lang vinger wijzen tijdens het lezen 

Herken je deze kenmerken?

Als je als leerkracht de hierboven genoemde kenmerken bij een kind herkent, bedenk dan dat het mogelijk fixatie disparatie heeft. Of dit inderdaad het geval is, kan vastgesteld worden door middel van een visuele screening. Voorafgaand aan de visuele screening wordt een vragenlijst ingevuld om de signalen en symptomen van een verstoorde oogsamenwerking in kaart te brengen. Als de ingevulde vragenlijst hiertoe aanleiding geeft, wordt het kind daadwerkelijk onderzocht. Dit gebeurt met behulp van de bioptor. Dit is een apparaat dat de samenwerking van de ogen test. 

Vind je dit een interessant artikel? Deel het dan op social media! Zo kan veel frustratie bij kinderen, leerkrachten en ouders worden voorkomen!