Letters en klanken: de afgelopen decennia heeft het leesonderwijs zicht vooral gericht op de spraakklank van letters. Dit is handig bij klankzuivere woorden, maar kan al snel leiden tot grote verwarring bij visueel ingestelde kinderen, zoals het onderstaande verhaal illustreert. 

Er waren eens 26 letters die allemaal bij elkaar woonden in een groot huis: het Alfabet.
Op een goede dag werd er drie keer geklopt op de deur: klop, klop, klop. De letter A, die het eerst was geboren, deed de deur open en zag een klein jongetjes staan. Hij huilde heel hard, want hij was helemaal de weg kwijtgeraakt. Hij begreep er niets meer van. Vorig schooljaar had hij van de juf geleerd dat je goed naar de letter A moest luisteren. Als hij klonk als de ‘ah’, dan moest hij één A schrijven: d-a-k. Als de letter A klonk als de ‘aa’, zoals bij de dokter, dan had hij de letter A twee keer nodig: m-aa-n. Dat had hij ook geleerd voor de letters E, O en U. In groep 3 had het jongetje veel geoefend en hij had het lezen en schrijven van deze letters al snel onder de knie. Hij ging elke dag met veel plezier naar school en was er trots op wat hij allemaal al kon. Lezen was gewoon heel erg leuk! 

Letters ? Klanken? Complete verwarring in groep 4 

Letters? Klanken? In groep 4 raakte het jongetje compleet in verwarring. Door bijna alle woordjes in zijn dictee stond een grote rode streep.  Hij begreep helemaal niets meer van! De meester had hem gezegd dat het woord ‘lopen’ maar met één O was, maar hij hoorde toch de klank OO….? Dan moest hij toch de letter O twee keer schrijven? Maar de meester had gezegd dat dat toch echt fout was. Het is wel ‘loop’, maar niet ‘loopen’! Het is wel ‘stuur’, maar niet ‘stuuren’. De letter E maakte het helemaal bont. Als het jongetje ‘zir’ hoorde, dan moest hij ‘zeer’ schrijven, maar hij hoorde toch duidelijk de -i- zoals in het woord ‘ik’ ?” Maar dat was nog niet alles. Ook bij de woorden ‘je’ , ‘te’ of ‘ze’ moest hij de letter E schrijven, terwijl hij daar toch duidelijk een ‘u’ hoorde, zoals in h-u-t. Zijn verwarring was nu compleet.ezen en schrijven was ook opeens niet meer leuk, maar gewoon heel stom!

Geen sprookje maar realiteit

Helaas is het hierboven beschreven verhaal over de verwarring tussen letters en klanken geen sprookje, maar de realiteit voor heel veel kinderen in basisonderwijs. Steeds meer kinderen kampen met een zwakke automatisering (lezen) en hebben moeite met het analyseren (spellen) van woorden.  Goed kunnen spellen én lezen is echter de spil van succesvol leren. Als je deze vaardigheden niet voldoende beheerst, loop je al snel een leerachterstand op. Dat leidt vaak tot frustratie, demotivatie en faalangst.  

Neem de verwarring weg

Neem de verwarring weg bij het lezen en spellen van woorden. Dat is echt heel belangrijk. Hoe kunnen we dat doen? Veel methodes gaan uit de spraakklank van letters: een auditieve aanpak. De letter D wordt aangeleerd als ‘duh’ en de letter A als ‘ah’.  Dit is in de beginfase van het leren lezen zeker handig bij het ‘hakken’ en ‘plakken’ van klankzuivere woorden, zoals ‘dak’. Maar in groep 4 en 5 komen er al snel allerlei woorden bij die niet-klankzuiver zijn, zoals ‘begin’ of ‘vering’. Vooral visueel ingestelde kinderen en/of kinderen die graag snappen wat ze doen, raken het spoor in deze groepen vaak totaal bijster met alle negatieve gevolgen van dien.

Goede begeleiding

Het (aanvankelijk) lees- en spellingproces vergt veel kennis en een goede begeleiding van de leerkracht. Niet alle leerkrachten (her)kennen de valkuil van het visuele brein van jonge leerlingen. Zij maken gebruik van de context en herkennen het woord vaak in zijn geheel.  Ze missen hierdoor echter de basis van het lezen: het analyseren en decoderen van woorden. In groep 3 valt dit nog niet altijd op, zeker als het gaat om een slimme leerling, maar in groep 4 leidt dit vrijwel zeker tot lees- en spellingproblemen.  

Methode LETTERKLANKSTAD

Waar veel methodes kiezen voor een auditieve aanpak, kiest de methode LETTERKLANKSTAD voor een holistische aanpak. Er is in de didactiek een duidelijk onderscheid gemaakt tussen letters en klanken. Er zijn 26 letters verdeeld in klinkers en medeklinkers. Klanken zijn twee of meer letters bij elkaar. Een letter is dus fundamenteel iets anders als een klank. Kinderen leren bij de methode LetterKlankStad direct al dat een letter een alfabetische naam heeft én één of meer spraakklanken. Daarnaast richt LetterKlankStad zich, naast het bekende ‘hakken’ en ‘plakken’ ook op het alfabetisch spellen van woorden.

Lezen is de spil van succesvol leren

Goed kunnen lezen is de spil van succesvol leren. Wie het technisch lezen niet goed beheerst, begrijpt de lesstof niet, kan geen hoofd- en bijzaken onderscheiden in teksten en loopt uiteindelijk een blijvende (leer)achterstand op. Dat leidt vaak tot faalangst, weinig zelfvertrouwen en minder motivatie om te leren. Het huidig Nederlandse leesonderwijs staat er echter niet goed voor. Uit Europees onderzoek (PISA-test 2016) blijkt dat 18% van de 15-jarigen functioneel ongeletterd is. Internationaal onderzoek laat zien dat leerlingen die in de vroege basisschoolperiode leesproblemen ontwikkelen, deze achterstand niet meer inhalen. Voorkom dus de verwarring, want dit zet (jonge) leerlingen direct al op een 1-0 achterstand! 

bron: dit artikel is deels gebaseerd op informatie uit de beginnend leesmethode LetterKlankStad